Worden er straks geen nieuwe antibiotica meer ontwikkeld?
‘Ontwikkelaars van nieuwe antibiotica zijn een uitstervend ras’, dat schreef De Standaard vorige week. Is dat ook zo? En wat gebeurt er als niemand meer nieuwe antibiotica ontwikkelt?
Het korte antwoord is: het is de investering niet langer waard. En dat merken we ook op de antibiotica markt. Sinds 2000 zijn er amper 12 nieuwe antibiotica op de markt gekomen. Al verschillende grote farmaceutische bedrijven (AstraZeneca, Novartis en Sanofi) stopten recent met hun onderzoek naar nieuwe antibiotica. En ook voor de kleine biotechbedrijven wordt het moeilijk. Zij zijn vaak afhankelijk van samenwerkingen met grote bedrijven om nieuwe, beloftevolle geneesmiddelen te ontwikkelen. De belangrijkste vraag die nu naar boven komt is hoe we de toekomstige strijd tegen ‘superbugs’ gaan aanpakken.
Over de voorbije jaren werden twee trends duidelijk. De eerste trend is dat de ontwikkeling van geneesmiddelen duurder wordt. De tweede trend is dat bacteriën meer en meer resistent worden aan de antibiotica waarmee we ze bestrijden. Er is dus een grote nood aan nieuwe bestrijdingsmiddelen, maar het economisch plaatje voor klassieke antibiotica blijkt niet meer te kloppen.
Geneesmiddelen ontwikkelen is duur
Nieuwe geneesmiddelen gaan typisch door zogenaamde klinische studies vooraleer ze op de markt komen. Dat proces gebeurt in verschillende fasen. Startende van testen op kleine schaal en met gezonde vrijwilligers wordt er opgeschaald tot testen op honderden patiënten. Elke klinische studie heeft twee grote doelen voor oog: aantonen dat het geneesmiddel veilig is en aantonen dat het geneesmiddel ook effectief werkt.
Klinische studies zijn bij wet verplicht. En gelukkig maar, wie weet wat voor rommel er zonder klinische studies wel niet in de handen van patiënten zou geraken. Echter, de keerzijde van de medaille is dat er zeer veel tijd en geld in kruipt. Een nieuw geneesmiddel op de markt brengen kost al snel meer dan een miljard euro en neemt meer dan 10 jaar in beslag. Die beide aspecten zijn net problematisch aan het worden in het antibioticaverhaal.
De crisis van resistente bacteriën
De kern van het probleem is resistentievorming. Bacteriën blijven evolueren en worden zo resistent aan de antibiotica die we ontwikkelden om ze te bestrijden. Een gevolg hiervan is dat wereldleiders het gebruik van antibiotica willen beperken. Dat is een eerste probleem voor de farmaceutische industrie. Als het gebruik van antibiotica daalt, zullen de inkomsten van dat antibioticum lager zijn, en zal de hoge ontwikkelingskost moeilijker gerecupereerd kunnen worden.
Hier komt nog bij dat die resistentievorming snel kan optreden. Hoe sneller een bacterie resistent wordt aan een antibioticum, hoe sneller dat antibioticum nutteloos is. Ik schreef het al in een eerdere blogpost: geen enkel antibioticum werkt voor altijd. Dat houdt opnieuw een mogelijks stevige inperking van opbrengsten in. Als het gebruik van een geneesmiddel wordt beperkt, en zijn werkzaamheid op termijn niet voorspelbaar is, dan lijkt het de farmaceutische industrie geen slimme zet om nog verder te investeren in het ontwikkelen van antibiotica.
Bacteriële resistentie zal niet zomaar verdwijnen
Het feit dat farmaceutische bedrijven zich terugtrekken uit de strijd tegen resistente bacteriën lost natuurlijk niets op, integendeel. Onderzoek en ontwikkeling van nieuwe bestrijdingsmiddelen moeten nu net in een stroomversnelling komen. Als de ontwikkeling van klassieke antibiotica op een laag pitje valt, is de enige optie te zoeken naar alternatieve bestrijdingsmiddelen. Academisch onderzoek biedt wel hoop. Verschillende onderzoeksgroepen zijn volop bezig met alternatieven, gaande van bacteriofagen en hun enzymen tot antilichamen en ‘nanosponzen’ die bacteriën lokken.
Tussen academisch onderzoek en een geneesmiddel dat klaar is om patiënten mee te behandelen zit er natuurlijk een lange weg. Hoe dan ook is er kapitaal nodig om een nieuw product te ontwikkelen. Het positieve is dat er zowel in Europa als in de VS al verschillende bedrijfjes zijn opgericht die werken rond alternatieve bestrijdingsmiddelen. Of deze allen met een succesvol product naar de markt zullen komen blijft wel nog een grote vraag.